„Zjadanie własnych zębów” – tak czasem określa się tę przypadłość, ponieważ nadmierna aktywność mięśni poruszających żuchwą, która występuje u zmagających z bruksizmem osób, prowadzi do stopniowego ścierania się szkliwa i coraz większego zniszczenia zębów. W skrajnych przypadkach mogą one nawet wypadać. Wbrew pozorom bruksizm jest dość powszechny, ale tylko niewielka część osób, których dotyczy trafia do specjalistów.
W tym artykule przyjrzymy się przyczynom bruksizmu, jego objawom, możliwym powikłaniom oraz skutecznym metodom leczenia i profilaktyki, aby pomóc w lepszym zrozumieniu tego często niedocenianego problemu.
Bruksizm – co to jest?
Bruksizm to medyczny termin określający mimowolne zgrzytanie zębami i ich zaciskanie. Objawy te najczęściej występują lub nasilają się w trakcie snu, przed zaśnięciem lub przy wybudzaniu się, choć zdarzają się również pacjenci, którzy cierpią na tzw. bruksizm dzienny.
Coraz częściej bruksizm zaliczany jest do zaburzeń psychosomatycznych. Jest on rodzajem parafunkcji, czyli czynności, które nasze ciało wykonuje niepotrzebnie, jak np. gryzienie długopisu czy obgryzanie paznokci. Bywa też traktowany jako choroba lub zaburzenie układu ruchu narządu żucia.
Bruksizm jest dość powszechnym zjawiskiem, choć można nawet nie zdawać sobie sprawy z tego problemu – wiele osób nie czuje żadnych objawów. Dotyka zarówno dorosłych jak i dzieci, choć najczęściej mamy z nim do czynienia u pacjentów pomiędzy 25 a 45 rokiem życia. Częściej pojawia się u kobiet niż u mężczyzn.
Zaburzenie to bywa czasem określane „chorobą cywilizacyjną”, a jego podłoża upatruje się w coraz bardziej stresującym trybie życia. Co ciekawe, począwszy od lat 90. XX wieku liczba pacjentów ze zdiagnozowanym bruksizmem wciąż rośnie. Spore nasilenie zaobserwowano w ostatnich latach, podczas pandemii COVID-19[1].
[1] Journal of Clinical Medicine – Temporomandibular disorders and bruxism outbreak as a possible factor of orofacial pain worsening during the COVID-19 Pandemic—Concomitant Research in Two Countries.
Przyczyny bruksizmu
Naukowcom do tej pory nie udało się jednoznacznie ustalić co powoduje bruksizm, jednak można wyróżnić szereg czynników, które z dużym prawdopodobieństwem przyczyniają się do jego występowania. Do najważniejszych należą:
- Stres i napięcie emocjonalne – uważane są za główny czynnik powodujący mimowolne zaciskanie szczęki i zgrzytanie zębami. Wiele osób robi to nieświadomie właśnie podczas stresujących sytuacji. Obserwuje się, że pacjenci doświadczający przewlekłych stanów napięcia i różnego rodzaju lęków, a także zmagający się z ADHD są bardziej narażeni na wystąpienie bruksizmu.
- Zaburzenia snu – bruksizm często powiązany jest z innymi zaburzeniami snu, takimi jak np. chrapanie czy bezdech senny. Zaciskanie zębów może być objawem problemów oddechowych występujących podczas snu – gdy przestajemy oddychać organizm chce nas wybudzić poprzez napinanie mięśni.
- Czynniki genetyczne – istnieją dowody na to, że bruksizm może być dziedziczny. Jeśli w rodzinie występuje tendencja do zgrzytania zębami jest większe prawdopodobieństwo, że kolejne pokolenia również będą miały ten problem. Odpowiada za to gen MYO3B.
- Leki i substancje psychoaktywne – niektóre leki, np. antydepresanty, mogą powodować lub nasilać bruksizm. Również nadużywanie substancji takich jak alkohol, kofeina czy narkotyki może wpływać na zwiększenie napięcia mięśniowego i zgrzytanie zębami.
- Zła dieta – dieta uboga w niezbędne minerały, szczególnie w magnez, może wzmagać objawy bruksizmu.
- Zaburzenia układu nerwowego – na wystąpienie bruksizmu wpływ mogą mieć różnego rodzaju zmiany w układzie nerwowym, jak np. błędne działanie ośrodków mózgu odpowiedzialnych za pracę żuchwy.
- Błędy w leczeniu stomatologicznym i protetycznym – nieprawidłowe wypełnienia zębów, źle założone plomby, ale także niedopasowane protezy czy korony również mogą być przyczyną bruksizmu.
- Nadużywanie gumy do żucia – ten wydawać by się mogło niegroźny nawyk może mieć negatywne skutki. Częste i długie żucie gumy stymuluje do pracy mięśnie odpowiedzialne za żucie, a co za tym idzie powoduje niepotrzebne napięcia nie tylko mięśni w obrębie twarzy, ale też szyi i karku.
Objawy bruksizmu
Objawy bruksizmu mogą być różne w zależności od indywidualnych uwarunkowań. Do najczęściej występujących zalicza się ból i napięcie w szczęce i mięśniach twarzy, odczuwane szczególnie tuż po przebudzeniu. Skutkiem długotrwałego napięcia mięśniowego mogą być bóle głowy, porównywane często do migrenowych. Mniej oczywistym, ale również spotykanym objawem wynikającym z napięcia mięśni w obrębie szczęki i żuchwy może być ból, szumy lub uczucie dyskomfortu w uszach.
Kolejnym objawem, który można zaobserwować u pacjentów z bruksizmem jest zwiększona wrażliwość zębów na zimne, gorące lub słodkie pokarmy i napoje, a także krwawienie podczas szczotkowania, rozchwianie zębów czy pękanie szkliwa. Podczas ataku bruksizmu zaciskamy zęby znacznie mocniej niż podczas gryzienia, a zgrzytanie powoduje stopniowe ścieranie się szkliwa. Wszystko to sprawia, że zęby stają się słabsze, bardziej wrażliwe i podatne na uszkodzenia.
Do mniej powszechnych objawów, które wynikają z bruksizmu mogą należeć bóle karku, pleców czy obręczy barkowej, a także bóle oczodołów, nieostre widzenie i zaburzenia równowagi. Osoby zmagające się z tym problemem mogą zauważyć, że ich szczęki mają bardziej kwadratowy kształt i są masywniejsze niż kiedyś. Wynika to z częstego napinania mięśni żwacza, które z czasem wzmacniają się i rozrastają.
Diagnoza bruksizmu
Bruksizm bywa trudny do wykrycia, ponieważ jego objawy nie są jednoznaczne. Samo zaciskanie zębów nie jest łatwe do wychwycenia, dlatego wiele osób nie ma świadomości występowania takich objawów. Zdarza się, że dopiero partner lub współlokator pacjenta zwraca uwagę na nocne zgrzytanie zębami. Najczęściej jednak to stomatolog podczas wizyty jest w stanie zauważyć oznaki zużycia zębów lub inne objawy wskazujące na bruksizm.
Pierwszym krokiem w diagnostyce jest właśnie badanie kliniczne u dentysty, które opiera się na ocenie stanu zębów, szczęki oraz mięśni twarzy. W niektórych przypadkach konieczne może być przeprowadzenie bardziej szczegółowych badań.
W przypadku bruksizmu nocnego może być zalecana polisomnografia, czyli badanie snu, podczas którego ocenia się ruchy szczęki. Inną metodą jest tzw. Bruxchecker, czyli specjalna kolorowa nakładko-kalka, która poprzez wycieranie barwnika podczas snu i w ciągu dnia pokazuje czy zgrzytamy zębami oraz czy mamy problemy zgryzowe.
Leczenie bruksizmu
Ważne, aby leczenie bruksizmu było kompleksowe i dopasowane do konkretnego pacjenta. Dolegliwość ta często jest wynikiem innych problemów czy schorzeń, którymi należy się zająć. Przykładowo jeśli u pacjentów, którzy cierpią na bezdech senny konieczne może okazać się spanie z aparaturą CPAP, która wtłacza powietrze do dróg oddechowych, kiedy te się zamykają podczas snu.
Jednym z najczęstszych sposobów radzenia sobie ze skutkami bruksizmu są ochronne szyny relaksacyjne, które nakłada się na zęby przed snem. Przygotowuje je protetyk, aby były idealnie dopasowane do kształtu szczęki danego pacjenta. Takie szyny nie tylko zapobiegają ścieraniu się i uszkodzeniom zębów, ale też pomagają redukować napięcie mięśniowe.
Ważnym elementem w zarządzaniu bruksizmem może być fizjoterapia, która dzięki odpowiednio dobranym zabiegom pozwala przywrócić prawidłową pracę stawów skroniowo-żuchwowych. Fizjoterapeuta ocenia nie tylko budowę i mięśnie szczęki, ale też bada ruchy szyi, oddech czy połykanie. Następnie dobiera różne techniki i ćwiczenia pozwalające na rozluźnienie mięśni.
Ponieważ bardzo często bruksizm ma podłoże emocjonalne, związane z nadmiarem stresu, bardzo ważna jest współpraca z psychoterapeutą. Konieczne może okazać się podjęcie terapii poznawczo-behawioralnej lub choćby nauczenie się technik relaksacyjnych.
W niektórych przypadkach, aby zminimalizować objawy bruksizmu, sięga się po leki takie jak np. środki zwiotczające mięśnie, które pozwalają zmniejszyć napięcie mięśniowe. Czasem stosuje się też botoks, który wstrzykuje się w żwacze, powodując tymczasowe osłabienie mięśni odpowiedzialnych za zgrzytanie zębami. Warto jednak pamiętać, że są to rozwiązania chwilowe, działające jedynie na objawy, a nie na samą przyczynę bruksizmu.
Powikłania bruksizmu
Nieleczony bruksizm może z czasem negatywnie wpływać na cały organizm, powodując przykre, a nawet niebezpieczne dla zdrowia skutki. Bywa, że napięcie mięśniowe w obrębie twarzy przeradza się w chroniczne bóle głowy, może też powodować szumy w uszach czy przenosić się na kręgosłup.
Poważną konsekwencją są uszkodzenia stomatologiczne. O ile związane z bruksizmem dolegliwości bólowe mogą się zarówno nasilać, jak i mijać, starte zęby nie wrócą już do dawnego stanu. Dodatkowo mogą one być tak osłabione, że dochodzić będzie do pęknięć, złamań, a nawet ich wypadania. Co więcej takie zęby są bardziej podatne na próchnicę czy problemy z dziąsłami.
Bruksizm często prowadzi do zmian zapalnych w stawach skroniowo-żuchwowych, a następnie do ich zwyrodnienia i destrukcji. Może powodować ból, klikanie lub blokowanie stawu podczas otwierania ust. Wzrasta też ryzyko takich powikłań jak mikrozatory w płucach i mikroudary w mózgu.
Bruksizm u dzieci
Bruksizm występuje nie tylko u dorosłych, ale również u dzieci i jest dość powszechny, zwłaszcza w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Może być spowodowany wyrzynaniem się zębów, bólem ucha, nieprawidłowym zgryzem, ale też i stresem. Często obserwuje się zjawisko bruksizmu u dzieci chorujących na owsicę. Zgrzytanie zębami może zdarzać się także w przypadku innych zakażeń, którym towarzyszy świąd, np. przy ospie lub alergii.
Jeśli zaobserwowaliśmy u swojego dziecka objawy bruksizmu, nie trzeba wpadać w panikę. Zgrzytanie zębami u maluchów bardzo często ustępuje samoistnie, np. kiedy pojawią się już zęby stałe. Ważne jest jednak monitorowanie objawów takich jak bóle głowy i szczęki oraz regularne kontrole stanu uzębienia.
Leczenie bruksizmu u najmłodszych w dużej mierze zależy od konkretnych przyczyn, które wpływają na tę dolegliwość. Często, podobnie jak u dorosłych, obejmuje stosowanie szyn ochronnych, a w niektórych przypadkach konieczne może być zastosowanie terapii relaksacyjnej lub poznawczo-behawioralnej.
Podsumowując
Bruksizm to złożone zaburzenie, którego przyczyny nie są do końca poznane, najczęściej jednak ma on podłoże emocjonalne. Choć początkowo wydaje się niegroźny, może mieć poważne konsekwencje zdrowotne, jeśli nie jest odpowiednio zarządzany. Kluczem do skutecznego radzenia sobie z bruksizmem jest wczesne rozpoznanie objawów i współpraca z dentystą lub innymi specjalistami w celu opracowania indywidualnego planu leczenia. Dzięki odpowiednim interwencjom można zmniejszyć ból, chronić zęby i poprawić jakość życia osób zmagających się z tym problemem.
Bruksizm – poznaj odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania!
Czy bruksizm to choroba?
Bruksizm nie jest klasyfikowany jako choroba, raczej jako zaburzenie lub nawyk. Mimo to nie należy go bagatelizować, ponieważ może prowadzić do różnych problemów zdrowotnych, takich jak uszkodzenie zębów, bóle szczęki, bóle głowy oraz zaburzenia snu. Bruksizm wymaga odpowiedniego rozpoznania i leczenia, aby zapobiec znacznie poważniejszym powikłaniom i poprawić jakość życia pacjenta.
Czy można poradzić sobie z bruksizmem domowymi sposobami?
Domowe sposoby na bruksizm nie rozwiążą całkowicie problemu, ale pomogą złagodzić jego objawy. Warto stosować techniki relaksacyjne, takie jak medytacja czy joga. Pomaga to zredukować stres, który jest jedną z głównych przyczyn tego zaburzenia. Pomocne może być również unikanie kofeiny i alkoholu, szczególnie przed snem oraz stosowanie ciepłych okładów na szczękę, aby zmniejszyć napięcie mięśniowe. W przypadku nasilonych objawów konieczna jest jednak konsultacja z lekarzem lub dentystą.
Czy bruksizm jest uleczalny?
Bruksizm nie jest całkowicie wyleczalny, ale jego objawy można skutecznie kontrolować i znacząco zmniejszać za pomocą różnych metod leczenia. Kluczowe jest identyfikowanie i eliminowanie czynników powodujących to zaburzenie, takich jak stres. Regularne monitorowanie stanu zdrowia i współpraca z dentystą lub lekarzem pozwalają na skuteczne zarządzanie bruksizmem, minimalizując ryzyko powikłań.
Bruksizm – do kogo się udać kiedy go podejrzewamy?
Jeśli podejrzewasz u siebie bruksizm pierwszym krokiem powinna być wizyta u dentysty. Stomatolog oceni stan zębów, dziąseł i szczęki, szukając oznak zgrzytania lub zaciskania zębów takich jak starcie szkliwa czy pęknięcia. Jeśli przyczyną bruksizmu jest stres lub napięcie emocjonalne, warto rozważyć konsultację z psychologiem lub terapeutą. W niektórych przypadkach zalecane są wizyty u innych specjalistów.
Czy można mieć bruksizm bez zgrzytania zębami?
Bruksizm może występować bez zgrzytania zębami, ograniczając się do ich bezgłośnego zaciskania. Prowadzi to do podobnych problemów zdrowotnych, jak zgrzytanie, często jednak objawy są trudniejsze do zauważenia. Diagnoza bruksizmu bez zgrzytania opiera się na ocenie objawów klinicznych, dlatego ważne jest monitorowanie oznak napięcia mięśniowego i bólu w okolicach szczęki.
Czy może występować bruksizm z jednej strony?
Czasami zdarza się zgrzytanie zębami lub zaciskanie ich tylko po jednej stronie szczęki. Może to wynikać z asymetrii w zgryzie, napięcia niektórych mięśni odpowiedzialnych za żucie lub innych problemów stomatologicznych. Jednostronny bruksizm może prowadzić do nierównomiernego zużycia zębów, bólu mięśni żuchwy oraz problemów ze stawem skroniowo-żuchwowym po jednej stronie twarzy.
Bruksizm – jak zapobiegać??
Zapobieganie bruksizmowi polega głównie na redukcji stresu, który jest najczęstszą przyczyną tego problemu. Stosowanie technik relaksacyjnych, regularne ćwiczenia, zdrowa dieta, odpowiednia ilość snu i unikanie substancji takich jak kofeina i alkohol mogą również pomóc w zmniejszeniu ryzyka wystąpienia bruksizmu. Ważne jest także dbanie o prawidłowy zgryz i regularne wizyty u dentysty.
Sprawdź pozostałe usługi dostępne w SmileClinic
Nasza klinika działa w pełni kompleksowo, a każde leczenie zachowawcze, kanałowe, chirurgiczne, implantologiczne, protetyczny czy ortodontyczne jest świadczone na najwyższym poziomie. Naszym celem jest przywrócenie prawidłowej funkcji oraz estetyki Państwa uśmiechu.
