O próchnicy zębów mówi się, że to globalny problem. Występuje zarówno u dzieci, młodzieży, jak i u dorosłych. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), około 2 miliardy ludzi cierpi na próchnicę zębów stałych, a 514 milionów dzieci ma próchnicę zębów mlecznych [1] . Mimo to nie można powiedzieć, że jest to choroba naszych czasów. Archeolodzy odkryli, że żyjący na ziemiach polskich ludzie cierpieli na nią już w okresie mezolitu, czyli niemal 9 tys. lat temu [2].
Skoro więc próchnica zębów jest tak powszechna, czy należy się nią martwić? Odpowiedź, jak to często bywa, brzmi: to zależy. A od czego konkretnie zależy? Od tego, jakie kroki podejmiemy w celu jej wyeliminowania i jak szybko zareagujemy na pierwsze objawy. Bo próchnicy naprawdę łatwo zapobiegać, a we wczesnym stadium łatwo ją też leczyć. Jeśli jednak ją zaniedbamy, konsekwencje mogą być poważne.
Warto więc poszerzyć swoją wiedzę na ten temat i być może zmienić kilka nawyków związanych z dbaniem o zdrowie jamy ustnej. Dzięki temu można niewielkim wysiłkiem uniknąć zdecydowanie większych problemów.
[1] https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/oral-health?utm_source=chatgpt.com
[2] https://archeologia.com.pl/prochnica-dokuczala-naszym-przodkom-juz-9-tys-lat-temu/
Czym jest próchnica i jak powstaje?
Próchnica zębów (łac. caries dentium) to bakteryjna choroba zakaźna, prowadząca do demineralizacji i rozpadu tkanek twardych zęba – szkliwa i zębiny. W zaawansowanych przypadkach może dotrzeć do miazgi. Za jej rozwój zazwyczaj odpowiedzialne są bakterie, najczęściej te z rodzaju Streptococcus mutans. Ich siedliskiem jest m.in. płytka nazębna, która odkłada się nad linią dziąseł i pod dziąsłami.
Jednak choć bakterie niewątpliwie są przyczyną próchnicy, same w sobie jeszcze jej nie powodują. Do zainicjowania procesu muszą one mieć odpowiednią pożywkę – cukry, które dostarczamy z pożywieniem. Obecne na zębach bakterie metabolizują je, w wyniku czego powstają kwasy, które stopniowo rozpuszczają szkliwo. Warto wiedzieć, że nie tyle chodzi tutaj o naturalne cukry zawarte w pokarmach, co raczej o cukry rafinowane dodawane sztucznie do pożywienia. Do najgroźniejszych należą sacharoza, glukoza i fruktoza. Mniej problematyczna jest skrobia, natomiast substytuty cukru, takie jak np. aspartam, nie przyczyniają się do próchnicy [3].
Oprócz tego ważnym aspektem jest też podatność danej osoby na próchnicę. To kwestia bardzo indywidualna, która może zależeć np. od predyspozycji genetycznych, ale też od poziomu wapnia i fluoru w organizmie. Składniki te są szczególnie ważne w okresie wzrostu człowieka, nawet już w okresie płodowym.
Ostatnim czynnikiem sprzyjającym pojawieniu się próchnicy jest czas. Nawet spożywanie dużych ilości cukru, obecność bakterii i podatność na tę chorobę, nie muszą od razu jej spowodować. Częste, dokładne i regularne oczyszczanie zębów z resztek pokarmowych sprawi, że bakterie nie będą mieć pożywki przez wystarczająco długi czas, aby doprowadzić do niekorzystnych procesów w jamie ustnej.
Co przyczynia się do powstawania próchnicy?
Jak już wspomnieliśmy wyżej, próchnicę powodują bytujące na zębach bakterie, które przekształcają dostarczane im cukry w niebezpieczne dla zębów kwasy. Nietrudno się więc domyśleć, że najczęściej przyczyną próchnicy jest po prostu niewłaściwa i nieregularna higiena jamy ustnej połączona ze spożywaniem zbyt dużej ilości szkodliwych cukrów.
Zdarza się jednak, że nawet osoby, które prawidłowo dbają o zęby i stosują odpowiednią dietę nie są w stanie ustrzec się przed tą chorobą. Ryzyko próchnicy zwiększają niektóre schorzenia, takie jak np. refluks żołądkowo-przełykowy lub zaburzenia wchłaniania wapnia. Inną przyczyną mogą być zaburzenia w wydzielaniu śliny, ponieważ wypłukuje ona resztki pokarmowe, działa bakteriobójczo, a nawet remineralizuje niewielkie ubytki. Bywa też, że genetycznie mamy po prostu wyjątkowo słabe i podatne na uszkodzenia zęby.
Próchnica dotyczy nie tylko zębów stałych, ale też mlecznych. Wprawdzie niemowlęta rodzą się bez bakterii próchnicowych w jamie ustnej, ale mogą się łatwo nimi zarazić od rodziców, rodzeństwa czy dziadków. Sprzyjają temu pocałunki, oblizywanie smoczka czy łyżeczki. Do rozwoju próchnicy zębów mlecznych przyczynia się częste spożywanie słodkich pokarmów, napojów, w tym soków, oraz brak odpowiedniej higieny jamy ustnej, a którą należy zadbać już od pierwszego ząbka. Szczególnie niebezpieczna jest tzw. próchnica butelkowa, spowodowana długotrwałym kontaktem zębów z mlekiem modyfikowanym, sokami czy słodzonymi herbatkami, zwłaszcza podczas snu, kiedy zmniejsza się produkcja śliny.
Objawy – po czym rozpoznać próchnicę?
Samodzielne rozpoznanie próchnicy w jej początkowych stadiach nie jest wcale takie proste. Widoczne ubytki oraz dziury w zębach to już objaw zaawansowanej choroby. Dlatego, aby nie doprowadzić do takiego stanu, niezbędne są regularne kontrole stomatologiczne. Dentysta, przy wsparciu odpowiednich narzędzi, jest w stanie wychwycić pierwsze sygnały próchnicy w miejscach niewidocznych dla Pacjenta.
Do wczesnych oznak świadczących o tym, że możemy mieć do czynienia z próchnicą należy pojawienie się białej plamki na zębie. Z czasem, chłonąc barwniki ze spożywanych pokarmów i napojów, jej kolor zmienia się na brunatny. Taka plamka zazwyczaj jest wynikiem demineralizacji szkliwa. Jednak nie świadczy ona jeszcze jednoznacznie o próchnicy. Może być też spowodowana innymi chorobami szkliwa, takimi jak jego niedorozwój czy fluoroza. Tak, czy tak jeśli się pojawiła, najlepiej skonsultować ja ze stomatologiem.
W miarę postępu próchnicy można zauważyć coraz większe nasilenie objawów. Może być to np. nieprzyjemny zapach z ust, który utrzymuje się nawet przy dużej dbałości o higienę czy nadwrażliwość zębów. Gorące, zimne, ale też słodkie czy kwaśne pokarmy i napoje mogą powodować nieprzyjemne odczucia a nawet ból.
Stadia próchnicy
W rozwoju próchnicy możemy wyróżnić kilka stadiów:
1. Wczesna próchnica – świadczy o niej biała plamka, tzw. plama próchnicowa. Początkowo może być widoczna jedynie po osuszeniu zęba, dlatego najczęściej odkrywa się ją podczas przeglądu z gabinecie dentystycznym. Na tym etapie szkliwo jest osłabione, ale struktura zęba pozostaje nienaruszona.
2. Ubytek próchnicowy – kolejny etap to ubytek w zębie. Powstaje gdy doszło już do uszkodzenia szkliwa i zębiny. W takiej sytuacji konieczne jest usuniecie zmienionych tkanek i wypełnienie ubytku.
3. Zaawansowana próchnica – o zaawansowanej próchnicy mówimy kiedy bakterie dotrą do miazgi zęba. Rośnie wtedy ryzyko infekcji, a objawy nie są już tak subtelne – najczęściej pojawia się silny ból zęba spowodowany próchnicą.
Leczenie próchnicy
Leczenie próchnicy zależy od tego, na jakim etapie jest choroba i wraz z jej rozwojem staje się coraz bardziej skomplikowane.
• Fluoryzacja – to proces, w którym na zęby nakłada się specjalną pastę zawierającą fluor. Wzmacnia się w ten sposób szkliwo, zapobiega powstawaniu nowych ubytków i zmniejsza nadwrażliwość zębów, co jest pomocne w walce z początkowymi stadiami próchnicy – na etapie plamy próchnicowej.
• Wypełnienia (plomby) – stosuje się je kiedy powstał już ubytek, ale próchnica nie jest jeszcze bardzo zaawansowana. Procedura polega na usunięciu chorych tkanek i wypełnieniu ich materiałem np. kompozytem.
• Leczenie kanałowe (endodontyczne) – w przypadkach kiedy proces próchnicowy jest już zaawansowany i doszło do zakażenia miazgi konieczne jest leczenie kanałowe polegające na oczyszczeniu i szczelnym wypełnieniu kanałów zębowych.
Więcej o leczeniu kanałowym dowiesz się z TEGO ARTYKUŁU
• Odbudowa protetyczna – jeśli próchnica jest bardzo zaawansowana i doszło do poważnego uszkodzenia zęba, konieczne może być pokrycie go koroną lub nakładem – to rozwiązanie stosowane w przypadku dużych ubytków, które nie mogą być leczone tradycyjnym wypełnieniem.
• Usunięcie zęba – całkowite zaniedbanie leczenia próchnicy może doprowadzić do rozwinięcia się zgorzeli, czyli stanu gnilnego i rozkładu miazgi zęba lub całkowitej destrukcji jego tkanek. W takim przypadku nie pozostaje już nic innego jak usunąć ząb i zastąpić go odpowiednim uzupełnieniem protetycznym.
Jak zapobiegać próchnicy?
Jak wiadomo, lepiej zapobiegać niż leczyć. Aby uniknąć przykrych konsekwencji próchnicy warto zadbać o takie kwestie jak:
Codzienna higiena jamy ustnej
Regularne oczyszczanie zębów z resztek pokarmów to najlepszy sposób na zapobieganie próchnicy. Dobrze jest to robić po każdym posiłku, dwa razy dziennie to absolutne minimum. Próchnica najczęściej dotyka zębów trzonowych, ponieważ trudniej do nich dotrzeć i skutecznie je doczyścić – przykładajmy więc do tego szczególną wagę. Dobrym wyborem będzie pasta z fluorem – wzmacnia szkliwo i zmniejsza ryzyko próchnicy. Nie zapominajmy też o codziennym nitkowaniu zębów lub używaniu irygatora do oczyszczania przestrzeni międzyzębowych.
Zdrowa dieta
Wpływ diety na próchnicę może być naprawdę znaczący. Unikanie słodyczy i słodkich napojów skutecznie pomaga zapobiegać pojawieniu się tej choroby. Nie znaczy to jednak, że nie możemy wcale sobie na nie pozwolić, trzeba jednak zachować rozsadek i pamiętać o dokładnym oczyszczeniu zębów z resztek pokarmowych. Lepiej też decydować się na słodycze, przekąski lub słodki napój do posiłku lub zaraz po nim. Podjadanie w przerwach między posiłkami sprawia, że pH w ustach nie ma czasu, by wzrosnąć do poziomu, który powstrzymuje proces demineralizacji szkliwa. W codziennej diecie warto też zadbać o produkty bogate w wapń i witaminy, które dodatkowo wzmocnią zęby.
Profilaktyka stomatologiczna
Najlepiej co 6 miesięcy odwiedzać stomatologa, aby w porę wykryć wszelkie objawy próchnicy na wczesnym etapie. Znacząco ułatwi to leczenie, zapobiegnie poważnym konsekwencjom i oszczędzi większych wydatków. W profilaktyce próchnicy pomocne są nie tylko same kontrole, ale też regularnie przeprowadzane, profesjonalne oczyszczanie zębów. Jeśli nasze zęby są podatne na próchnicę, można zdecydować się na zabiegi z wykorzystaniem lakierów i laków fluorowych, które zabezpieczają szkliwo przed działaniem kwasów.
Dowiedz się czym na czym polega higienizacja i dlaczego to ważny krok dla utrzymania zdrowia zębów – przeczytaj nasz ARTYKUŁ
Dlaczego to ważne? Skutki nieleczonej próchnicy
Próchnica często jest bagatelizowana przez Pacjentów. We wczesnych stadiach nie wydaje się ona poważna – nie daje nieprzyjemnych objawów, a jej leczenie nie wiąże się ze skomplikowanymi, bolesnymi i kosztownymi zabiegami. Nie czujemy więc powagi sytuacji i w codziennym zabieganiu łatwo w nieskończoność odkładać wizytę u dentysty.
Niestety w efekcie można przegapić moment, kiedy z niewielkiej plamki czy drobnego ubytku robi się większy problem. Podkreślmy jeszcze raz – próchnica jest niegroźna tylko na początkowym etapie rozwoju. Jeśli ją zaniedbamy, bakterie przenikną do wnętrza zęba gdzie będą powodować stopniowy rozpad zębiny, zajęcie miazgi czy powstawanie ropni. A to już nie brzmi tak niewinnie.
Zaawansowana próchnica nie tylko powoduje stany zapalne w obrębie jamy ustnej, ale może też wpływać na zdrowie ogólne, przyczyniając się do rozwoju chorób serca czy nerek a nawet zwiększać ryzyko cukrzycy. Nieleczona próchnica jest również bardzo groźna dla kobiet w ciąży – zwiększa nieprawidłowości w rozwoju płodu oraz może prowadzić do różnych powikłań okołoporodowych.
Podsumowanie
Chcesz wiedzieć więcej? Poznaj odpowiedzi na często zadawane pytania o próchnicę:
Kiedy powstaje próchnica?
Próchnica powstaje, gdy na powierzchni zębów zalega płytka nazębna, bogata w bakterie, które w wyniku rozkładu cukrów produkują kwasy. Te kwasy niszczą szkliwo, co prowadzi do ubytków. Ryzyko wzrasta przy niedostatecznej higienie jamy ustnej, diecie bogatej w cukry i kwaśne napoje oraz braku regularnych wizyt u stomatologa.
Czy próchnica jest zaraźliwa?
Próchnica jest zaraźliwa, ponieważ bakterie odpowiedzialne za jej rozwój mogą być przenoszone np. przez ślinę. Z tego powodu warto unikać wspólnego używania sztućców czy kubków, zwłaszcza w przypadku dzieci, które są szczególnie podatne na infekcję bakteriami próchnicotwórczymi.
Kiedy próchnica zaczyna boleć?
Próchnica zaczyna boleć, gdy zniszczenia sięgają głębszych warstw zęba, takich jak zębina lub miazga. Wczesne stadium próchnicy zwykle przebiega bezobjawowo, dlatego tak ważne są regularne kontrole u dentysty. Ból może być sygnałem stanu zapalnego, wymagającego pilnego leczenia.
Dlaczego próchnica jest czarna?
Próchnica staje się czarna, gdy dochodzi do zaawansowanego uszkodzenia tkanek zęba. Barwa ta wynika z nagromadzenia resztek pokarmowych, bakterii oraz produktów ich metabolizmu. Czarna próchnica to sygnał, że ubytek jest poważny i wymaga natychmiastowej interwencji stomatologa.
Czy można leczyć próchnicę domowymi sposobami?
Próchnicy nie można skutecznie wyleczyć domowymi sposobami. Domowe metody, takie jak zmiana diety czy stosowanie past z fluorem, mogą jedynie spowolnić jej rozwój. W przypadku pojawienia się ubytku konieczna jest profesjonalna interwencja stomatologiczna, która umożliwia jego usunięcie i wypełnienie.
Jak szybko postępuje próchnica?
Tempo postępowania próchnicy zależy od wielu czynników, takich jak dieta, higiena jamy ustnej, skład śliny czy indywidualna podatność na próchnicę. U dzieci próchnica może rozwijać się szybciej niż u dorosłych, dlatego kluczowe są regularne kontrole i profilaktyka.
Próchnica na mleczakach – czy warto ja leczyć?
Próchnica na mleczakach wymaga leczenia, ponieważ może prowadzić do bólu, infekcji, a nawet problemów z zębami stałymi. Nieleczone mleczaki mogą wpłynąć na prawidłowy rozwój zgryzu, dlatego warto regularnie odwiedzać dentystę i dbać o higienę jamy ustnej dzieci.
Po czym poznać czy to próchnica czy kamień nazębny?
Próchnicę rozpoznaje się po ciemnych plamach, ubytkach lub uczuciu bólu, szczególnie przy kontakcie z zimnym, ciepłym czy słodkim. Kamień nazębny jest twardy, zwykle w kolorze żółtym lub brązowym, i gromadzi się najczęściej wzdłuż linii dziąseł. Dokładną diagnozę postawi dentysta podczas badania.
Jak próchnica wpływa na organizm?
Próchnica może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak stany zapalne dziąseł, infekcje, ropnie czy nawet choroby serca i nerek. Nieleczone ubytki mogą być źródłem przewlekłego stanu zapalnego, który wpływa negatywnie na cały organizm. Dlatego tak ważne jest leczenie próchnicy na wczesnym etapie.
Sprawdź pozostałe usługi dostępne w SmileClinic
Nasza klinika działa w pełni kompleksowo, a każde leczenie zachowawcze, kanałowe, chirurgiczne, implantologiczne, protetyczny czy ortodontyczne jest świadczone na najwyższym poziomie. Naszym celem jest przywrócenie prawidłowej funkcji oraz estetyki Państwa uśmiechu.
Wybierz jedną z poniższych usług:
Przeczytaj również inne nasze porady:
Stomatolog radzi!
Jak zadbać o higienę zębów u dzieci?
Pojawienie się dziecka w życiu świeżo upieczonych rodziców to nie
Wszystko, co musisz wiedzieć o próchnicy – przyczyny, objawy, leczenie i zapobieganie
Próchnica to jedna z najczęściej występujących chorób zębów – chyba
Implanty – co warto o nich wiedzieć? Porady specjalisty SmileClinic
Implant to małych rozmiarów tytanowa śrubka, której zadaniem jest pełnienie